Çanakkale’nin İlk Gazetesi ve Gazetecisi

Çanakkale’de ilk gazete 1923 yılında yayınlanmaya başlayan Çanakkale Vilayet gazetesiydi. Bu gazeteyi uzun yıllar vilayet adına yayınlayan kişi A. Cevdet Tanyel Bey’di.  A. Cevdet Tanyel’i bugün Çanakkale’de bilen herhalde pek az kişi vardır. Hâlbuki o, bütün zorluklara rağmen Çanakkale İl Özel İdaresi tarafından çıkarılan Çanakkale Vilayet Gazetesi’nin sorumluluğunu üstlenmiş ve 1923’ten 1960 yılına kadar otuz sekiz yıl gazetenin aralıksız yayınlanmasını sağlamıştı. Pek çok olayla karşılaşmış, pek çok yöneticiyle çalışmış, Mustafa Kemal’i, İsmet İnönü’yü, Mareşal Çakmak’ı, Celal Bayar’ı, Menderes’i yakından tanıma fırsatına erişmişti. Peki, kimdi Cevdet Tanyel Bey? Çanakkale’de haftada bir kez yayınlanan gazetenin sorumlusu olan Cevdet Bey, titiz biriydi. Gazeteyi hazırlar ve Vilayet Matbaası’nda basılırdı. Gazetede başyazıyı ve haberleri kendisi hazırlardı. Cevdet Bey, uzun boylu yakışıklı bir kişiydi. Daima temiz giyinir, Çanakkale sokaklarına çıktığında herkes ona saygı gösterirdi. Bu saygıda biraz da “korku” emaresi sezilirdi. Hatta halk o dışarı çıktığında iki yana dizilir ve “esas duruşta” bekler ve selamını alırlardı. Cevdet Bey, emekli olduktan sonra gazeteye yeni, kadrolar verilmediği için gazete kapanmıştı. Ancak Cevdet Bey, Çanakkale basının ilk göz ağrısı olan Çanakkale gazetesi kapandıktan sonra yirmi beş yıl yaşamış ve 1985 yılında hayata gözlerini yummuştu.

Şimdi biraz da Çanakkale’nin ilk gazetesine bakalım. Çanakkale gazetesi, Çanakkale’de yayınlanan ve bilinen ilk gazetedir. Çanakkale Vilayetinin Resmi gazetesiydi. Yayın hayatına başladığında haftada bir kez yayınlanıyordu. Gazetenin ilk Yazı İşleri Müdürü Kerim Refi Bey’di. Gazete haftada 400-500 adet basılmaktaydı. Elimde en eski 10 Mayıs 1339 (1923) sayısı bulunmaktadır. Gazetenin ilk sayısı 1 Mart 1339 tarihlidir. Eski uygulamaya göre mali yılın ilk günü Çanakkale Vilayet gazetesi de yayın hayatına başlamıştı. Çanakkale gazetesinin elimizde bulunun 10 Mayıs 1923 tarihli sayısı yayınlandığında Çanakkale merkezi hala İtilaf Devletlerinin işgali altında bulunuyordu. Lozan Konferansı görüşmelerinin ikinci evresi 23 Nisan’da başlamıştı. Böyle bir ortamda ilk kez Çanakkale’de 23 Nisan Bayramı kutlanıyordu. Halk heyecanlıydı. Bu arada Çanakkale’de Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti 6 Nisan 1923’te kurulmuştu. Bu heyecan içerisinde Çanakkale Maarif Müdürü Muzaffer Nâmi Bey, Çanakkale Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adına şu konuşmayı yapmış ve halkı Mustafa Kemal önderliğinde ve Müdafaa-i Hukuk etrafında kenetlenmeye çağırmıştı. Gazetede Muzaffer Nâmi Bey’in bir de nutku yer alıyordu. Nutuk’ta Muzaffer Nâmi Bey halka şöyle sesleniyordu: “Muhterem Vatandaşlar!.. Bugün dokuz seneden beri birbirini kovalayan kanlı günlerin boğucu gecelerinin sabah felâhını yaşıyoruz. Evet, 23 Nisan 1339 (23 Nisan 1923) Türkün tarih felâhı azimkâr halkımızın en saadetli yevm-i necatıdır. (en mutlu kurtuluş günüdür) Bugün Türkün kendi azminin kendi misakının ne olduğunu bütün dünyaya tanıttığı gündür.

Muzaffer Nâmi Bey, İstanbul’un işgalini Çanakkale gazetesinde şöyle dile getiriyordu: “Millete vurulan bu darbe az geliyormuş gibi 16 Mart 336 (1920) tarihinde Türkün beş asırlık payitahtı olan o camiler memleketi, o memleketler padişahı İstanbul her türlü kavaid-i devliye hilâfına birçok mazlum Türkün kanı dökülerek resmen işgal edildi ve hep bunlar medeniyet maskesi yüzlerinde, cellât satırı ellerinde bulunan düşmanlarımıza karşı azim ve metanet diyen ve imanın başka bir silahı olmayan Türk Milletine 23 Nisan 336 (1920) tarihini doğurttu.”

Muzaffer Nâmi Bey nutkunda, Türk milletine şöyle çağrı yapıyordu:“Ey halk!.. Padişahsın!.. Her şey senin!.. Her kuvvet sensin!..Eğer bir daha kul, esir olmak istemezsen bu yoldan ayrılmıyor ve daima o büyük Gazi ile ele ele yürü… Yürü ki, sana ve addedilen sabah-ı felaha (kurtuluş sabahına) yetişesin!..”

Çanakkale gazetesinde halkının 1923’teki ruhu hali böyle dile getiriyordu. Çanakkale gazetesi mübadele başladığında karşılaşılan sorunlara da 1923 yılı sonunda sayfalarında yer veriyordu: “Aç ve susuz; evsiz kalan Garbi Trakya’da Girit’te bulunan din kardeşlerimiz bitkin bir vaziyette bizden istimdada başladılar. Feryatlar her Türkün kalbini sızlattı. Her gün yüzlercesi hâke serilirken her gün binlercesi zulüm ve işkence kurbanı olurken Türkün asil necip kanı damarlarında nasıl duruyordu…Bizi kurtarınız!? Diye feryat eden bu Müslümanlar son bir ümid-i necat taşıyordu. Hicret etmek ya da ölüm!

Ve Çanakkale gazetesi Çanakkalelilere şöyle bir çağrı yapıyordu:“Bütün Çanakkale ahalisi bu emr-i hayra can-ü gönülden iştirak etmeği bir vecibe ad eylemektedir. Hepimiz gücümüz yettiği kadar muavenet etmekle(yardım etmekle) bu insani borçtan ancak kurtulabiliriz… Çanakkale’ye de Girit’ten muhacirlerden bir kafile gelmek üzeredir. Bunların ne yiyecek ekmeği ne yatacak yeri vardır.”

Çanakkale gazetesi 1923 ve 1924 yıllarında da çıkmaya devam etmişti. 1925-1926 yılında ise Çanakkale’de gazete sayısı ikiye çıkmıştı. Diğer gazetenin ismi Örnek’ti. Ancak Örnek gazetesi kısa ömürlü olmuştu. Çanakkale’de 1926 - 1927 yılında yayınlanan gazete ve dergi sayısı sadece bir tanedir ve bu da Çanakkale gazetesiydi.  Gazete hafta bir kez yayınlanmakta ve 400-500 adet baskı yapılmaktaydı. 1928 yılında da durum değişmemiş ve Çanakkale’de sadece Çanakkale Vilayet gazetesi yayın hayatını sürdürmüştü. Yeni Türk harflerinin kabullünden sonra da Çanakkale gazetesi yayınlanmaya devam etti. Ancak kütüphanelerde ve özel koleksiyonlarda herhangi bir nüshasına erişilememiştir. Şahsi koleksiyonumda bulunan 5 Temmuz 1934 tarihindeki Çanakkale gazetesi 539.sayıdır. Dolayısıyla gazete yayın hayatına bu sürede de devam etmiş ancak bazı haftalar çıkmadığı anlaşılmaktadır. 5 Temmuz 1934 tarihli gazetede; Çanakkale gazetesinin Mahalli İdare tarafından Çanakkale Yalı Caddesi’nde bulunan özel dairede hazırlandığı, Çanakkale Vilayet Matbaası’nda basıldığı, 12 yıldan beri yayınlandığı, her Perşembe çıkarıldığı ve senelik abone bedelinin 150 kuruş olduğu belirtilmektedir. Gazete 4 sayfa olarak basılmaktadır. Gazete koleksiyonları incelendiğinde her hafta aynı günde yayınlanmadığı, sayfa sayısının da değiştiği görülmektedir. Örneğin; 541.sayısı 19 Temmuz’da basılmış, 542.sayısı ise 2 Ağustos’ta yayınlanmıştı 26 Temmuz 1934’te yayınlanması gereken gazete yayınlanmamıştı. 546.sayısı da 29 Ağustos yerine 30 Ağustos’ta yayınlanmış ve gazete sadece iki sayfadan ibarettir. 18 Ekim 1934’te 553.sayısı basılan Çanakkale gazetesinin 554.sayısı 29 Ekim’de sekiz sayfa ve renkli olarak basılmıştı. Bu sayısı “Cumhuriyet Bayramı Özel Sayısı” olarak hazırlanmıştı. Bu özel sayıdan hemen üç gün sonra gazetenin 555.sayısı 1 Kasım 1934 tarihinde yayınlanmış ve sadece iki sayfadan ibaretti.

Çanakkale Vilayet gazetesi, 24 Haziran 1953 tarihinden itibaren haftada iki kez yayınlanmaya başlamıştı Gazetenin isminin altında “Çarşamba ve Cumartesi Günleri Çıkar. Vilayetin Resmi Gazetesidir” yazısı yer almaktaydı. Gazete bu tarihte dört sayfa olarak yayınlanmakta ve 5 Kuruşa satılmaktaydı. Gazetenin üzerinde 38.yılı olduğu belirtilmesine rağmen bu doğru değildir. Doğrusu 30.yılıdır. Çanakkale gazetesinin bu sırada basıldığı yer; Çanakkale Yalı Caddesi Matbaa Sokak No:5 İl Basımevi’dir. Gazetenin sağ üst kısmında bir de uyarı bulunmaktadır. Uyarı şöyledir: “Vatandaş: Plajlar açıldı. Deniz, sıhhat ve neşe kaynağıdır. Banyolardan yararlanmayı bilelim.”

Çanakkale Vilayet gazetesinin son sayısı 22 Nisan 1960 tarihlidir. Bu tarihten sonra Çanakkale gazetesi yayın hayatına son verilmişti. Bugün, Çanakkale basın hayatının üzerinden 95 yıl geçti. Çanakkale’de bulunan Gazeteciler Cemiyeti ve Valiliğin Çanakkale’de yerel basının doğum günü olan bu günü hatırlaması ve basın hayatına önemli katkıları bulunan Çanakkaleli gazetecileri her yıl bu günde anması herhalde çok anlamlı olurdu. Belki hatırlamak 100. Yıla…