Çanakkale Sümerbank Satış Şubesi’nin Açılmasını Kimler İstemedi ve Ne Yaptılar?

Sümerbank, yeni Türkiye’nin sanayileşme konusunda önemli adımlarından birisiydi. Sümerbank’tan önce Türkiye Cumhuriyeti’nin sanayileşme hamleleri “Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası”nın kurulması ile başladı. 19 Nisan 1925 tarih ve 633 sayılı kanunla kurulan bu bankaya verilmiş görevlerin ana hatları; “Feshane Yünlü Dokuma, Bakırköy Pamuklu Dokuma, Beykoz Deri ve Kundura, Hereke İpekli ve Yünlü Dokuma Fabrikalarının tamir, tadil, ıslah ve ilavelerle genişletilerek işletilmesi, katılım suretiyle sanayi kuruluşları kurmak ve işletmek, kendi adına ve katılım suretiyle maden ayrıcalığı almak ve işletmek, Türk sanayicilerine ve madencilerine borç vermekti.”

Daha sonra 2805 sayılı kanunla Etibank, maden ayrıcalığı ve işletme işlerini üzerine aldı. Yukarıda belirtilen dört fabrikayı modern bir hale getirmek için 4.088.000 lira harcadı ve bunlara 1926 yılında ayırdığı 1.800.000 liralık sermaye 1932 yılında 7.335.000 lirayı buldu. Bankanın katılım kısmındaki faaliyetleri iyi sonuçlar verdiğinden devlet ve halkın katılımıyla Kayseri-Bünyan ve Isparta İplik Fabrikaları ile Maraş, Tosya Çeltik Fabrikaları gibi tesisler meydana getirildi. Fakat katılımların işletilmesi için gerekli olan paranın önemi, bankaya kuruluş amaçlarından biri olan üçüncü şahıslara ve sanayi kuruluşlarına kredi açmak suretiyle yardımlarda imkân bırakmadığından ve diğer taraftan halkın katılımı ve işletmeler kurmak konusunda iyi sonuçlar vermediğinden yerine “Devlet Sanayi Ofisi” ve “Türkiye Sanayi Kredi Bankası” kuruldu. Sümerbank’ın doğuşu 3 Haziran 1932 tarih ve 2058 sayılı kanunla kurulan “Devlet Sanayi Ofisi”, 7 Temmuz 1932 tarih ve 2064 sayılı kanunla kurulan “Türkiye Sanayi Kredi Bankası” ise de istenen sonuçlar elde edilemediği ve sonunda bu iki ayrı kuruluşu birleştirmek gereği duyuldu ve bu suretle “Sümerbank” doğdu. Sümerbank 11 Temmuz 1933 tarihinde çalışmalarına başladı. Bu suretle 10.700.000 lira ile faaliyete geçen Sümerbank, çeşitli kanunlarla sermayesini her geçen gün arttırdı. 1943 yılında sermaye toplamı 150 milyon liraya ulaştı. Aynı yılın sonuna kadar bunun 65.231.682 lirasını ödedi. Sümerbank’ın 1955 yılında kendi kurumları; İplik ve Dokuma Fabrikaları Müessesesi, Türkiye Demir ve Çelik Fabrikaları Müessesesi, Selüloz Sanayi Müessesesi, Deri ve Kundura Sanayi Müessesesi, Çimento Sanayi Müessesesi, Yerli Mallar Pazarları Müessesesi ve Kütahya Seramik Fabrikası’dır. Sümerbank’ın 1955 yılında sermayelerin katıldığı çeşitli sanayi ve ticaret şirketleri; Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş., Malatya Bez ve İplik Fabrikaları A.Ş., Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Umumi Mağazalar Ticaret A.Ş., Güven Türk Anonim Şirketi ve Türk Ticaret Bankası ile çeşitli şirketler olup; bankanın bu işletmelere katılımı ile diğer çeşitli işlerle birlikte buradaki payı toplam 9.888.686 liradır.

Sümerbank’ın kendi müesseselerinden olan Nazilli Basma Fabrikası’nın, 25 Ağustos 1935’te temeli atıldı ve 9 Ekim 1937 tarihinde faaliyete geçti. Bursa Merinos Fabrikası’nın 28 Kasım 1935’te temeli atıldı ve 2 Şubat 1938’de, Gemlik Suni İpek Fabrikası’nın 22 Mayıs 1936’da temeli atıldı ve 1 Şubat 1938’de faaliyete geçti. Devlet Feshane Fabrikası, 1836’da “Feshane” adı ile işletmeye açıldı. 1 Nisan 1937 tarihinde Sümerbank’a devredilerek adı “Defterdar Fabrikası”  oldu. Hereke Fabrikası, Abdülmecit döneminde ekonomik işlerde büyük rol oynayan ve İzmit Çuha Fabrikası’nın inşaatını taahhüt eden “Ohannes Dadyan” ve “Bogos Dadyan” kardeşler, bu fabrikanın yapı malzeme ve masrafları arasından çıkarmak ümidiyle ve Serasker Rıza Paşa’nın izniyle Hereke’de kendi nam ve hesaplarına bu fabrikayı kurdular. Fakat iki sene sonra Abdülmecit bu fabrikanın kurulduğunu anlayınca 1845 yılında zorla ferağ muamelesi ile devlete intikal ettirdi ve o tarihten itibaren faaliyete geçti ise de 1878 yılında bir yangın sonucunda bir kısmı harap oldu. Gerekli tamirattan sonra 1891 yılında halı üretimine başlandı ve bunu 1900 yılında genişleterek Cumhuriyet döneminde fabrika Sümerbank’a intikal etti. Bünyan Fabrikası, 1927 yılında yalnız halı ipliği yapmak üzere kuruldu. Daha sonra pamuklu ve yünlü kumaş da üretmeye başladı.

Isparta İplik Fabrikası, Sanayi ve Maadin Bankası tarafından Ispartalıların iştirakiyle kuruldu. Sadece halı ipliği üreten bu fabrika 24 Mayıs 1943 tarihinde Sümerbank tarafından satın alındı.

İzmit Kâğıt Fabrikası’nın 14 Ağustos 1934 günü temeli atıldı ve 6 Ekim 1939 günü üretime başladı. Kaolin Fabrikası, 1941 yılı Mart ayında işletmeye açıldı. Bu fabrikanın yedi değirmeni vardı. 200 bin liraya mal olan fabrika, günde ortalama 10 bin ton sulu kaolin üretmektedir.

Karabük Demir ve Çelik Fabrikaları 30 Kasım 1936’da imzalanan 2,5 milyonluk İngiliz Sterlini kredi ile H.A. Brassert adındaki İngiliz firması tarafından 3 Nisan 1937’de temeli atıldı ve kısım kısım yapılarak 1941 yılında tamamı faaliyete geçti.

Beykoz Deri ve Kundura Fabrikası, 1810’da Hamza Bey adında bir şahıs tarafından kurulan tabakhanelerden meydana geldi. 1816 yılında II. Mahmut tarafından satın alınarak orduya tahsis edildi. Önceleri olduğu gibi kullanılan bu tabakhaneler 1842 ve 1884 yılları arasında fabrikaya dönüştürüldü ve üretime başladı. Cumhuriyet döneminde Sümerbank tarafından satın alındı ve deri işleme ve kundura fabrikası olarak üretime devam etti. 1942 yılında Beykoz Kundura Fabrikası bünyesinde bir de Tutkal Fabrikası kurularak üretime başladı. Yıllık üretim kapasitesi 180 tondu.

9 Temmuz 1941 günü temeli atılan Sivas Çimento Fabrikası 5 Haziran 1943 günü faaliyete geçti. Kütahya Seramik Fabrikası 1935 yılında Sümerbank tarafından satın alınarak, Sümerbank’ın kendi faaliyet sahası içine girdi. 

Menderes Hükümeti, 1955 yılında Çanakkale’ye Sümerbank’ın bir satış şubesinin açılmasına karar verdi.  Çanakkale Sümerbank Şubesi toptan ve perakende satış mağazası olarak faaliyet gösterecekti.

1955 yılı şubat ayında Çanakkale Valisi’nin başkanlığında bir heyet Ankara’da bulunuyordu. Heyet Demokrat Partili yetkililerle görüşmeler yaptılar. Bu görüşmeler sırasında Çanakkale’ye Sümerbank ürünlerinin toptan ve perakende satışını yapacak olan bir mağazanın açılacağını haber alınca bunu açtırmamak için faaliyet geçtiler. Yukarı Çarşı manifaturacıları Sümerbank’ın mağaza açmasını istemediklerini Başbakan Adnan Menderes’e bir telgraf çekerek bildirdiler ve isteklerini şöyle dile getirdiler: “Sümerbank diğer vilayetlere her ay tahsis yaparken, bizim vilayetimize 4 ayda bir tahsis vermektedir. Mağazalarımızın çeşitlerinin çoğu Sümerbank malıdır. Biz bu malları % 15 karla satmaktayız. Böyle olmakla beraber sürümümüz de malumdur. Eğer Sümerbank burada bir satış şubesi açacak olursa bizleri kendi mamullerinden mahrum edeceği gibi, müdür ve memurlardan oluşan geniş personel kadrosu ile para kazanamayacak ve biz küçük esnafların da yıkılmasına sebep olacaktır. Çünkü bu müessese % 15 kar üzerinden satış yapacak fakat biz icabında % 10 kar ile de satacağız. Bu da pek tabii bizim zararımıza olacak. Sümerbank böyle bir işe girişeceğine, bize bol miktarda mal tahsis etsin ve biz de bu malları % 15 kar koymak şartıyla satış yapalım. Bizim şehrimiz zaten büyük çapta bir mağazayı karşılayacak durumda değildir.”

Ancak Başbakan Menderes, Çanakkale’ye Sümerbank Satış Mağazasının açılışından vazgeçmedi. Mart ayında Sümerbank Müfettişleri Çanakkale’ye gelerek bazı incelemelerde bulundular ve açılması düşünülen mağaza için bir bina kiraladılar. O sırada inşaat halinde olan binanın sahibi ile anlaşma yaptılar ve her türlü muameleyi tamamladılar. İnşaatın bira an önce bitirilmesi için faaliyete hız verileceği ve Sümerbank’ın Nisan veya en geç Mayıs sayı ortalarında açılışının yapılacağı belirtildi. Çarşı esnafı mağazayı açtırmamak için çaba sarf ederken, Çanakkale’de bazı memurların ise müesseseye geçmek için girişimlere başladıkları görüldü.  Sümerbank Satış Mağaza için alınan üç kişi 17 Nisan Pazar günü İstanbul’a giderek yirmi gün kursa alındı. Kursa gönderilenler arasında Çanakkalelilerin çok yakından tanıdığı eski futbolculardan Hasan Taş da vardı. Bu mağazanın açılış hazırlıklarının yapılması için Satış Mağazası Müdürü olarak “Refik Erdener” atandı ve mağazanın 23 Nisan 1955 tarihinde faaliyete başlamasına karar verildi.  Çanakkale’de manifaturacıların bütün engelleme girişimlerine rağmen Sümerbank Yerli Mallar Satış Şubesi 14 Mayıs 1955 Cumartesi günü Çanakkale milletvekili Gümrük ve Tekel Bakanı Emin Kalafat’ın katılımıyla açıldı.

Çanakkale Sümerbank Satış Mağazası uzun yıllar, Çanakkalelilere hizmet etti. Sümerbank tüm Türkiye’de olduğu gibi Çanakkale’de de halkın ekonomik ve sosyal hayatında önemli bir yere sahip oldu. Bakanlar Kurulu’nun 11 Eylül 1987 tarih ve 12814 sayılı kararı ile özelleştirilmesine karar verildi. Yüksek Planlama Kurulu tarafından 1993 yılı Temmuz ayında bankacılık ve diğer işletmeler birbirinden ayrıldı. Sümer Holding bünyesine alınan mağazalar birer birer elden çıkarıldı. 2003-2016 yılları arasında 21 işletme, 304 bayi ve 7 tedarik ve dağıtım deposu özelleştirildi. Bu kapsamda Çanakkale Sümerbank Satış Mağazası’nda özelleştirilerek satıldı ve mazide hatıralar bırakarak kapandı.